Mobbing: “Mobbing” sözcüğü Latince “mobile vulgus” tan türemiştir. Bireyde maddi ve manevi olarak zarara yol açan, iş yerindeki psikolojik tacizi tanımlamak için kullanılan “mobbing” olgusu yakın geçmişte başlı başına bir terim olarak işlenmeye başlamıştır.
Mobbing’in kelime anlamı psikolojik şiddet, baskı, kuşatma, taciz, rahatsız etmek veya sıkıntı vermektir. TDK, “mobbing” kavramının karşılığı olarak “bezdiri” sözcüğünü kullanmaktadır.
Mobbing iş yerinde gerçekleşen etkin tacizdir. Bir kişi ya da kurumun, diğer kişi ya da kişileri yıldırarak iş yerinden uzaklaştırmak için saygınlık, onur gibi değerleri aşağılamayı sistematik bir biçimde kullanıldığı iş yeri davranışıdır. Bu tanım, iş yeri davranışlarının yanı sıra, e-posta, mesaj ve istenmeyen aramalar gibi iş yeri dışındaki olayları da kapsar. Türk ceza kanununda “psikolojik taciz” olarak işlenmektedir.
Mobbing’in Nedenleri
Mobbing’in birçok nedeni olabilir. Ancak başlıca mobbing nedenleri vardır.
Yönetimin abartılı istekleri: Daha eski iş bitmeden çalışanlara yeni görev verildiğinde, yöneticinin çalışan üzerinde aşırı baskı kurmak için belirsiz teslim tarihleri veya gecikmeleri bahane olarak kullanılması
Kötü çalışma ortamı: İş yeri içinde kötü ortam veya kötü ilişkilere neden olan sosyo-ekonomik göstergeler sonucu oluşan birçok neden
Teşkilat kaynaklı eksiklikler: Görev ve iş ilişkileri ile ilgili kuralların yapı içerisinde düzenli olmadığı ve gelişi güzel olduğu durumlarda “ yazılı olmayan” kurallardan çakışan yetkiler ile belirsizlik ortamı yaratılır.
Yetki ve ilgili muğlak düzenlemeler: Yetersiz ve belirsiz düzenlemelerden dolayı görev ve sorumlulukların çakışması mümkündür. Örneğin çok aha fazla görevi olan kişi ödüllendirilmezken, daha az sorumluluğa sahip kişi veya kişiler ödüllendirilebilir.
İş ve yönetimsel stratejilerdeki değişiklikler: Gerekçesiz olarak azalmaya gitme ve küçük ekiplerle çalışma politikası, stratejik mobbing olarak kabul edilebilir.
Kıskançlık, düşmanlık ve baskı ile yönetilen grubun sosyal çemberi: Kuruluşlarda zamanla bir veya birden fazla sebeple istismar, sorgulama ve suçlama atmosferinin yaratıldığı “zehirli atmosfer” her zaman olasıdır. Çalışma saatlerinin çok ve stres oranının yüksek olduğu kuruluşlarda yaygındır. Genelde iş yeri sahipleri bu atmosferin performansı artıracağına inanması, mobbing’in önüne geçilmesine engel olur.
Değer sistemindeki kişisel sorunlar: Hedeflerimiz değer sistemimize göre şekillenir. Bireylerin etik davranışlarını belirleyen de kendi değer sistemidir. Buradaki sorunlar fail açısında mobbing’in sebebi olabilir.
Kişisel düzeyde sorunlar: Kişi çocukluk döneminde kaliteli, sosyal değerleri olumlu olarak özümsememişse, içinde bulunduğu ortamda kendisini yetersiz olarak görür. Çevresine düşmanca yaklaşarak sıklıkla çatışmaya girer. Bu noktadaki sıkıntılar mobbing’in fail açısında sebeplerinden biri olabilir.
Kişisel nitelikler: Kişi kendini yetersiz olarak görür. Bu da çevresini bir tehdit olarak görmesine sebep olur. Bu da fail açısından mobbing’e sebep olabilir.
İnsanlar Neden Mobbing Yaparlar?
Kişisel Hedefler ve Nedenler:
Uyumsuz kişiler etrafındakileri her zaman hedeflerine ulaşmada bir engel olarak görürler. Kendi hatalarından dolayı başkalarını suçlarlar.
Uyumsuz kişiler genelde şüpheci ve kendi yeteneklerine inancı olmayan kişilerdir. Ayrıca hayatlarında son derece mutsuzdurlar.
Sosyopatik Kişilik:
- Diğer kişilikleri maddi kazanç ve kişisel zevk için kullanmaya eğilimlidirler.
- Genellikle gergindirler.
- Sorumsuzca çatışmaya girerler.
- İlişkileri samimiyetsiz ve aldatmacalıdır.
- Hayal kırıklığı ve ceza nadiren davranışlarını değiştirmelerini sağlar.
Buraya kadar mobbing tanımı üzerine konuştuk. Herhangi bir mobbing durumunda olay iki taraflı olarak incelenmeli ve duruma göre karar verilmelidir. Ayrıca kulağa garip te gelse, mobbing yapan kişiler aslında yardıma ihtiyacı olan kişilerdir.
Mobbing’in Tarafları
- Mağdurlar
- Tacizciler
- İzleyiciler
Mağdurlar:
Mobbing’e maruz kalan taraftır.
Düşük seviyeli pozisyonda çalışan kişiler özel risk taşıyan gruptur.
Yüksek seviyedeki pozisyonlarda çalışanlar arasında mağdur olanlar genellikler çevredekilerin beklentilerinin ve üstlerinin planlarının aksine kariyerinde yükselişe geçmiş olan istekli kişilerdir.
Mağdurlar genel olarak bekâr annelerdir.
Tacizciler: Mobbing yapan kişiler sevgi, sevinç, yaratıcılık, paylaşma gibi durumlardan yoksun ve övgüye muhtaç; suçlayıcı, yargılayıcı, zayıf ve silik kişiliğe sahip kişilerdir.
İzleyiciler:
- Mobbing’e tanıklık eden üçüncü kişilerdir.
- Bu kişiler olaydaki tavırları nedeniyle;
- Ara bulucu, uzlaşmacı/diplomatik izleyiciler
- Emir eri gibi davranan yardakçı izleyiciler
- Özel alanlara girmeye çalışan fazla ilgili izleyiciler
- Korkak ve bir şey karışmayan izleyiciler
- Hiçbir şeye karışmıyormuş gibi davranıp gerektiğinde de mobbing yapana destek çıkabilen ikiyüzlü izleyiciler, olarak ta sınıflandırmak mümkündür.
- Bu kişiler, çalışma ortamında meydana gelen mobbing olgusunun farkına vardıkları andan itibaren izleyici olarak nitelendirilirler.
Not: Diğer çalışanlar genelde kendileri mağdur olmamak için tacizcinin yanında olurlar.